Huruh-haraih
Atjèh ta bagi duwa, njakni Huruh hudép (vocal) dan Huruh maté.
(consonant).
I. Huruh hudép: A, I, U, È, O.
Njang
peunténg nakeuh limong boh huruh njoë.
Miseuë:
A: A(tjut-kak, tjuda, tjupo
Abu, ajah,
abah, abi(ureuëng thjik agam) Apa(adoë jah, adoë ma)
I: Iku(iku
leumo), Inong(ureuëng inong)
Gaki,
Rapa-i, ruti
U: U, boh u,
bu, ubat,
ulat, madu,
sibu
È: Bèk, hèk, èk,
nèk
O: moto,
toto, kuto,
butjho
Nibak huruh E njoë djeuët tabagi keu lhèë boh huruh hudép
treuk njakni e, è, é
Miseuë:
e: rajek, ba-e, tahe-gante,
è: bèk, èk, hèk, nèk, palèë, batèë
é: maté, baté, panté
'Oh lheuëhnjan teuma su lam hidông nibak huruh hudép njoë
njakni 'A, 'I, 'U, 'È,
'O
Miseuë:
'A: moë meu-'a-'a, 'ajéb, meu'aih, peu-'ab
'I: moë meu-'i-'i,
'iëk
'U: su meu-'u-'u
lagéë su kapai- pho
'È: Pa'è,
la'èh,
ku'èh 'O: meu'oh, tu'oh,
'Oh lheuëhnjan teuma
gabôngan
E ngon U djeuët keu EU, lagèë:
Eu: eu,
keu, teuma, seuma, seumah, keumah, beukah,
Teuma lom na gabôngan EU ngon Ë djeuët keu EUË, lagèë:
Euë: euë,
tjeuë, rheuë, beuë, keubeuë, bubeuë, panteuë.
Dan su lam hidông nibak 'euë,
'eu, 'e, lagèë:
'euë: sinjak ka djeuët dji 'euë.
'eu: bèk ka 'eu
beurangkaho meunjo kah hana muphôm
'è: Pa'è, La'èh, ku'èh
Nibak O na 2(duwa) matjam , njakni O
dan Ô, lagèë:
O: moto, kuto, butjho, katjho,
Ô: laôt, patôt, tutông, tulông, dalông, budôk, pakhôk
Gabôngan nibak huruh hudép njoë deungon Ë bak hudjông.
Lagèë:
Ië: leupië, upië, Pidië
Èë: lagèë, malèë, palèë, badjèë, gukèë, gutèë, Abèë, rudjèë.
Oë: paloë, badjoë, manoë, peutoë, gigoë, rampagoë
Uë: uë,
uët, buët, pruët, kuët
II. Huruh Maté (konsonant) Atjèh:
Meubida
batjut deungon huruh konsonant Meulaju
leubèh2
bak huruh 'S', su djih leubèh leumoh batjut deungon udjông
lidaih
lam ruweuëng gigoë, lagèë: sa, beusoë,
sép, seumah, santeut, seutot.
Lheuëhnjan na gabongan 'S' ngon 'J' njakni Sj,
lagèë (
) lam basa 'Arab, atawa 'Sh', lam basa Inggréh (shame, she, shoot),
miseuë: sjaitan, sjarikat, meusjén, syèëdara;
atawa 'Sk' lam basa Svenska (skillnad,
skinka,
skilja).
Gabôngan huruh maté deungon H,
lagèë : bh, dh, kh, lh, ph, rh, th
miseuë: Bhaih, bhôi, dhiët, dhôi,khiëng, kh'èb, khôb, lhèë, lheuë, phang-phoë,
rhuëng, rheuë, thô, thèë (kalon lom
lam huruh gabôngan)
Huruh Maté Basa Atjèh Na: 18 huruh maté
nyakni: B, D, F, G, H, Y, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, C, J, Z
dan 10
huruh gabôngan
nyakni: bh, dh, kh, lh, ng, ny, ph, rh, sy, th.
B: Batja,
basa, bui, buta, bila, blôh, bulôh
D: Dada,
dawa, duwa, do'a, adék
Dj: Djandji,
djeungki, idja, badjèë, rudjèë, djambèë, djambô, djudô
F: Fatimah,
Faridah, Khalifah,
G: Gagah,
gôgah, gigoë, gusi, gutji
H: haba,
hakim, haté, huteuën, hudjeuën, hitam (h) dikeuë huruh hudép biasa
gadoh su
(h) nyan
lagèë: hudjeuën
ta batja udjeuën hitam ta batja itam haté ta
batja
até huteuën ta batja uteuën hutang
ta batja utang lagèë basa Inggréh hour
geubatja
awe honour
geubatja ane
J: Jakin,
Jasin, baja, buja, kaja
K: Kala,
katja, kuta, kah, kèë, gaki,
L: Lalat,
laloë, leumo, limong, leumoih.
M: Malam,
malang, mamplam, mumang, manjang , minjeuk, mom
N: Nam,
nan, nun, peukajan, piasan.
P: Paké,
panté, puténg, peunténg, keuripèp, mupèp-pèp
Q: Quru-an
R: Raba,
rasa, rô, rôh, brôih, rimuëng, rhuëng, kruëng, truëng, triëng, kariëng ,
rhéng,
karéng,
S: Salang-
saléng, sôsah-seunang, sakét, sungkét, sa, sah
T: Tabi'at,
ta'at, tabak, tapak, tuha, tuka, tu'èt
Tj: Tjamtja,
puntja, guntja. tjabak, tjutja, tjuma. Tjinta, tjintra, tjeurana. gutji, bantji,
guntji
Z:
Lazat, zat, zamrut, Zamri, Azimar
10 Huruh gabôngan:
Bh: Bhaih,
bhôi, su meubh'ôih-bh'ôih.
Dh: Dhoë,
dhiët, dhôi
Kh: Kha,
khô, khiëng, kh'èb, khôb, khuëng, kheuë, kheuët, khanduri, eungkhoë
Lh: Lhèë,
lhiët, lhuë, lheuë, lheuëh, meulho, lhob, lhôk,
lhi
Ng: Ngeut,
ngiëng, bingong, bungong, inong, tungang, pisang, mumang
Tr: Triëng, truëng, kruëng
Nj: Njak,
njan, njoë, njata, njang, manjak, minjeuk, manjang
Ph: Pha,
phang-phoë,
pheuët phét,
muphôm
Rh: rhô,
rhéng, rheuë, rhuëng, rhup
Sj: Sjaikuna,
sjèëdara, sjèëtan, sjarat, sjèch,
Th: Tham, thô, that, thèë
DR. HUSAINI HASAN
